Ζωροάστρης ή Ζαρατούστρας

(7ος αι. π.Χ.). Ιδρυτής του ζωροαστρισμού, περσικής θρησκείας που διήρκησε έως την ισλαμική κατάκτηση. Η έννοια του ονόματος Ζ. δεν έχει ακόμα αποσαφηνιστεί· η πιθανότερη ετυμολογία είναι ίσως ο άνθρωπος με τις γέρικες καμήλες. Μερικοί μελετητές μάλιστα αμφισβητούν ακόμα και την ύπαρξή του ως ιστορικού προσώπου. Κατά τις επικρατέστερες απόψεις, ο Ζ. έζησε σε μία από τις ανατολικές περιοχές του ιρανικού εδάφους και τα πιο αυθεντικά στοιχεία της διδασκαλίας του περιέχονται στις Γκάθα (Ύμνους) της Αβέστας, του ιερού βιβλίου των οπαδών του ζωροαστρισμού, της οποίας όμως αποτελούν το πιο δυσερμήνευτο τμήμα. Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα με τις επικρατέστερες γνώμες των ερευνητών (αν και οι γνώμες είναι πολλές και διχασμένες), ο Ζ. εισήγαγε μια μεταρρύθμιση στο πεδίο της ηθικής και ένα είδος μονοθεϊσμού στη θέση του πανθέου της αρχαίας ινδοϊρανικής θρησκείας. Σύμφωνα με αυτόν, υπάρχει ένας υπέρτατος θεός, ο Άχουρα Μάζντα (δηλαδή, Σοφός Κύριος), δημιουργός του κόσμου. Ο κόσμος είναι στην ουσία αγαθός, αλλά διεφθαρμένος από την επίθεση μιας κακοποιού δύναμης, ξένης προς τον θεό, του Άνγκρα Μαϊνιού (Κακοποιό Πνεύμα), που στο τέλος των καιρών θα ηττηθεί και ο κόσμος –και ο φυσικός ακόμα– θα αναζωογονηθεί και θα εξαγιαστεί (ανάσταση της σάρκας, κάθαρση του κόσμου διά του πυρός, πλούσια εσχατολογία). Με άλλα λόγια, στον Ζ. απαντάται μια σύνθεση μυθικονατουραλιστικών στοιχείων και ιντελεκτουαλιστικής –αφηρημένης– θρησκευτικής εμπειρίας. Με την πάροδο του χρόνου, η μορφή του Ζ., ο οποίος ήταν γνωστός από τους αρχαίους χρόνους και εκτός των περσικών συνόρων, ιδιαίτερα στον ελληνικό κόσμο (το Ζ. είναι ελληνική απόδοση του περσικού Ζάρα-Ούστρα), ως φιλόσοφος και μάγος, εμπλουτίστηκε με πολλά μυθικά στοιχεία. Κατέληξε στην Περσία, αφού διέσχισε έναν μυστηριώδη ποταμό και προσηλύτισε στη θρησκεία του, θεμελιώδη στοιχεία της οποίας ήταν η κτηνοτροφία, η γεωργία και ο αγώνας κατά των νομάδων, έναν βασιλιά, που δεν έχει διαπιστωθεί ποιος ήταν ακριβώς και ο οποίος ονομαζόταν Βιστάσπα (σύμφωνα με μερικούς μελετητές πρόκειται για τον Υστάσπη, πατέρα του Δαρείου Α’), έκανε εντυπωσιακά θαύματα (όλα –και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία– βασίζονταν σε εκστάσεις και οράματα) και, τελικά, σκοτώθηκε από εχθρούς του που τον φθονούσαν. Η παράδοση των Πάρσων, που τον έκανε σχεδόν έναν επίγειο θεό, προσπάθησε σε μεταγενέστερους χρόνους να τον παρουσιάσει ως ιστορικό πρόσωπο, παίρνοντας αναρίθμητα ψευδοϊστορικά στοιχεία από τα αρχαία κείμενα και εμφανίζοντάς τον ως τον πρώτο θεόσοφο.